۱. یک ابتکار جدید باشد؛. ابتکاری بودن اختراع یعنی اینکه اختراع برای شخص دیگری با مهارت عادی در صنعت مورد نظر اختراع، واضح و معلوم نباشد. یعنی درجه‌ای از خلاقیت و اندیشه در اختراع بکار رفته باشد. جدید بودن یعنی اینکه اختراع در آن صنعت یا فن از قبل موجود نباشد و در جهان جدید باشد. بسیاری به اشتباه فکر می‌کنند که کافی است که اختراع در ایران جدید باشد، در حالیکه قانون صراحت دارد به جدید بودن اختراع در جهان. کاربرد صنعتی به جنبه علمی و کاربردی محصول یا فرایند اشاره دارد.
۲.دارای کاربرد صنعتی باشد.
• نظریههای علمی و روشهای ریاضی به عنوان اختراع قابل ثبت نیستند. به نظر می‌رسد علت آن جلوگیری از به انحصار گرفتن علم و دانش است.
• برای حمایت از نرم‌افزارهای رایانه‌ای قانون خاص وجود دارد اما برخی از نرم‌افزارهایی که دارای ویژگی‌های اختراع باشند را میتوان بعنوان اختراع ثبت کرد.
ماده٢ـ اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی، اختراعی کاربردی محسوب میشود که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گسترده آن است وشامل مواردی نظیر صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز میشود.
ماده٣ـ گواهینامه اختراع سندی است که اداره مالکیت صنعتی برای حمایت از اختراع صادر میکند و دارنده آن میتواند از حقوق انحصاری بهره مند شود.
ماده٤ـ موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است: الف ـ کشفیات، نظریههای علمی، روشهای ریاضی و آثار هنری. ب ـ طرحها و قواعد یا روشهای انجامکار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی. ج ـ روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان. این بند شامل فرآوردههای منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمیشود. د ـ منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیلدهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها. هـ ـ آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیشبینی شده باشد. فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه ای از جهان ازطریق انتشار کتبی یا شفاهی یا ازطریق استفاده عملی و یا هرطریق دیگر، قبل از تقاضا و یا درموارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع، افشاء شده باشد. درصورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود. و ـ اختراعاتی که بهره برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.
ماده٥ ـ چگونگی ذکر نام مخترع در گواهینامه اختراع و نحوه تعلق حق اختراع ثبت شده به شرح زیر است: الف ـ حقوق اختراع ثبت شده منحصراً به مخترع تعلق دارد. ب ـ اگر افرادی به صورت مشترک اختراعی کرده باشند، حقوق ناشی از اختراع مشترکاً به آنان تعلق میگیرد. ج ـ هرگاه دو یا چند نفر، مستقل از دیگری اختراع واحدی کرده باشند شخصی که اظهارنامه اختراع خود را زودتر تسلیم کرده و یا درصورت ادعای حق تقدم هرکدام بتوانند اثبات کنند که در تاریخ مقدم اظهارنامه خود را به صورت معتبر تسلیم کرداند، مشروط بر اینکه اظهارنامه مذکور مسترد یا رد نگردیده یا مسکوت گذاشته نشده باشد، حق ثبت اختراع را خواهند داشت. د ـ حقوق ناشی از اختراع ثبت شده قابل انتقال است و درصورت فوت صاحب حق به ورثه او منتقل میشود. هـ ـ درصورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد، حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود، مگر آن که خلاف آن درقرارداد شرط شده باشد. و ـ نام مخترع در گواهینامه اختراع قید میشود مگر این که کتباً از اداره مالکیت صنعتی درخواست کند که نامش ذکر نشود. هرگونه اظهار یا تعهد مخترع مبنی بر این که نام شخص دیگری به عنوان مخترع قید گردد، فاقد اثر قانونی است.
ماده٦ ـ اظهارنامه ثبت اختراع که به اداره مالکیت صنعتی داده میشود، باید موضوعی راکه حمایت از آن درخواست میشود، تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود، دارای تاریخ و امضاء بوده و خواسته، توصیف ادعا، خلاصه ای از توصیف اختراع و درصورت لزوم نقشه های مربوطه رادربرداشته باشد.. در تنظیم و تسلیم اظهارنامه باید موارد زیر رعایت شود: الف ـ نام و سایر اطلاعات لازم درخصوص متقاضی، مخترع و نماینده قانونی او، درصورت وجود و عنوان اختراع دراظهارنامه درج شود. ب ـ درمواقعی که متقاضی شخص مخترع نیست، مدارک دال بر سمت قانونی وی همراه اظهارنامه تحویل گردد. ج ـ ادعای مذکور در اظهارنامه، گویا و مختصر بوده و با توصیف همراه باشد، به نحوی که برای شخص دارای مهارت عادی درفن مربوط واضح و کامل بوده و حداقل یک روش اجرائی برای اختراع ارائه کند. خلاصه توصیف فقط به منظور ارائه اطلاعات فنی است و نمیتوان برای تفسیر محدوده حمایت به آن استناد کرد.
ماده٧ ـ متقاضی ثبت اختراع تا زمانی که اظهارنامه او برای ثبت اختراع قبول نشده است میتواند آن را مسترد کند.
ماده٨ ـ اظهارنامه باید فقط به یک اختراع یا به دستهای از اختراعات مرتبط که یک اختراع کلی را تشکیل میدهند مربوط باشد. دراختراع کلی ذکر نکردن ارتباط اجزاء آن موجب بی اعتباری گواهینامه اختراع مربوط نمیشود. متقاضی میتواندتا زمانی که اظهارنامه وی مورد موافقت قرار نگرفته است: الف ـ اظهارنامه خود را اصلاح کند، مشروط بر آن که از حدود اظهارنامه نخست تجاوز نکند. ب ـ آن را به دو یا چند اظهارنامه تقسیم کند. اظهارنامه تقسیمی باید دارای تاریخ تقاضای اولیه بوده و درصورت اقتضاء،مشمول حق تقدم اظهارنامه نخستین است.
ماده٩ـ متقاضی میتواند همراه با اظهارنامه خود، طی اعلامیهای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس برای حمایت ازمالکیت صنعتی مورخ ۱۲۶۱ هجری شمسی (۲۰ مارس ۱۸۸۳ میلادی) و اصلاحات بعدی آن را درخواست نماید. حق تقدم میتواند براساس یک یا چند اظهارنامه ملی یا منطقه ای یا بین المللی باشد که در هر کشور یا برای هر کشور عضو کنوانسیون مذکور تسلیم شده است. درصورت درخواست حق تقدم: الف ـ اداره مالکیت صنعتی از متقاضی میخواهد ظرف مدت معین، رونوشت اظهارنامهای را ارائه دهد که توسط مرجع ثبت اظهارنامه ای که مبنای حق تقدم است، گواهی شده باشد. ب ـ با پذیرش درخواست حق تقدم حمایتهای مذکور در کنوانسیون پاریس شامل آن خواهد بود. درصورت عدم مراعات شرایط مندرج در این ماده و مقررات مربوط به آن، اعلامیه مذکور کان لم یکن تلقی میشود.
ماده١٠ـ بنا به درخواست اداره مالکیت صنعتی، متقاضی باید شماره و تاریخ اظهارنامه اختراعی را که در خارج تسلیم کرده وعیناً و ماهیتاً مربوط به اختراع مذکور در اظهارنامه تسلیم شده به اداره مالکیت صنعتی است، ارائه دهد. همچنین با درخواست اداره مالکیت صنعتی متقاضی باید مدارک زیر را به اداره مذکور تسلیم کند: الف ـ تصویر هرگونه نامه و اخطاریهای که متقاضی درمورد نتایج بررسیهای انجام شده درخصوص اظهارنامه های خارج دریافت کرده است. ب ـ تصویر گواهینامه اختراع که براساس اظهارنامه های خارجی ثبت شده است. ج ـ تصویر هرگونه تصمیم نهایی مبنی بر رد اظهارنامه خارجی یا رد ثبت اختراع ادعا شده در اظهارنامه خارجی. د ـ تصویر هر تصمیم نهایی مبنی بر بیاعتباری گواهینامه اختراع صادرشده براساس اظهارنامه خارجی.
ماده١١ـ اداره مالکیت صنعتی تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه تلقی خواهد کرد مشروط بر این که اظهارنامه در زمان دریافت، حاوی نکات زیر باشد: الف ـ ذکر صریح یا ضمنی این نکته که ثبت یک اختراع تقاضا میشود. ب ـ ذکر نکاتی که شناخت هویت متقاضی را میسر میکند. ج ـ توصیف اجمالی اختراع. اگر اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که اظهارنامه در زمان تقاضا فاقد شرایط فوق بوده است، از متقاضی دعوت خواهدکرد تا از تاریخ ابلاغ ظرف سی روز اصلاحات لازم را انجام دهد و تاریخ تقاضا همان تاریخ دریافت اصلاحات مذکور خواهد بودولی اگر در مهلت تعیین شده اصلاح صورت نگیرد، اظهارنامه کان لم یکن تلقی خواهد شد.
ماده١٢ـ چنانچه در اظهارنامه به نقشه هایی اشاره شود که در آن درج یا ضمیمه نشده است، اداره مالکیت صنعتی ازمتقاضی دعوت میکند تا نقشه ها را ارائه دهد. اگر متقاضی دعوت را اجابت کرده و نقشه های مورد اشاره را ارائه نماید، اداره مذکور تاریخ دریافت نقشه را تاریخ تقاضا تلقی خواهد نمود. درغیر این صورت، تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه قید نموده و اشاره به نقشه ها را کأن لم یکن تلقی خواهد کرد.
ماده١٣ـ پس از قید تاریخ تقاضا، اداره مالکیت صنعتی اظهارنامه را از نظر انطباق با شرایط مندرج در این قانون و آئین نامه آن، بررسی خواهد کرد و درصورت تشخیص انطباق، اقدام لازم را برای ثبت اختراع انجام میدهد. درغیر این صورت اظهارنامه را رد و مراتب را به متقاضی ابلاغ میکند.
ماده١٤ـ اداره مالکیت صنعتی پس از ثبت اختراع باید: الف ـ درخصوص ثبت اختراع یک نوبت آگهی منتشر کند. ب ـ گواهینامه ثبت اختراع را صادر کند. ج ـ رونوشت گواهینامه ثبت اختراع را بایگانی و پس از دریافت هزینه مقرر، اصل آن را به متقاضی تسلیم کند. د ـ به درخواست دارنده گواهینامه اختراع، تغییراتی را در مضمون و نقشه های اختراع، به منظور تعیین حدود حمایت اعطاء شده انجام دهد، مشروط بر این که در نتیجه این تغییرات، اطلاعات مندرج در گواهینامه اختراع ازحدود اطلاعات مذکوردر اظهارنامه اولیه ای که اختراع براساس آن ثبت شده است، تجاوز نکند.
ماده١٥ـ حقوق ناشی از گواهینامه اختراع به ترتیب زیر است: الف ـ بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع، مشروط به موافقت مالک آن است. بهره برداری از اختراع ثبت شده به شرح آتی خواهد بود: ۱ ـ درصورتی که اختراع درخصوص فرآورده باشد: اول ـ ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده. دوم ـ ذخیره به قصد عرضه برای فروش، فروش یا استفاده از فرآورده. ۲ ـ درصورتی که موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد: اول ـ استفاده از فرآیند. دوم ـ انجام هر یک از موارد مندرج در جزء (۱) بند (الف) این ماده درخصوص کالاهایی که مستقیماً از طریق این فرآیند به دست می آید. ب ـ مالک میتواند با رعایت بند (ج) این ماده و ماده (۱۷) علیه هر شخص که بدون اجازه او بهره برداری های مندرج در بند(الف) را انجام دهد و به حق مخترع تعدی کند و یا عملی انجام دهد که ممکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود، به دادگاه شکایت کند. ج ـ حقوق ناشی از گواهینامه اختراع شامل موارد زیر نمی شود: ۱ـبهره برداری ازکالاهایی که توسط مالک اختراع یا با توافق اودر بازار ایران عرضه میشود. ۲ـ استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها، وسائط نقلیه زمینی یا کشتی های سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفاً وارد حریم هوایی، مرزهای زمینی یا آبهای کشور میشود. ۳ـ بهره برداری هایی که فقط با اهداف آزمایشی درباره اختراع ثبت شده انجام میشود. ۴ـ بهره برداری توسط هر شخصی که با حُسن نیت قبل از تقاضای ثبت اختراع یا درمواقعی که حق تقدم تقاضا شده است، قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع، از اختراع استفاده میکرده یا اقدامات جدی و مؤثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل می آورده است. د ـ حقوق استفاده کننده قبلی که در جزء(۴) بند (ج) این ماده قید شده است، تنها به همراه شرکت یا کسب و کار یا به همراه بخشی که در آن از اختراع استفاده میشده یا مقدمات استفاده از آن فراهم گردیده، قابل انتقال یا واگذاری است.
ماده١٦ـ اعتبار گواهینامه اختراع با رعایت این ماده، پس از بیستسال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منقضی میشود. به منظور حفظ اعتبارگواهینامه یا اظهارنامه اختراع، پس ازگذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال، مبلغی که به موجب آئیننامه این قانون تعیین میشود، توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت میگردد. تأخیر در پرداخت، حداکثرتا شش ماه در صورت پرداخت جریمه مجاز است. درصورتی که هزینه سالانه پرداخت نشود، اظهارنامه مربوط مسترد شده تلقی و یا گواهینامه اختراع، فاقد اعتبار میشود.
ماده١٧ـ دولت یا شخص مجاز از طرف آن، با رعایت ترتیبات زیر، میتوانند از اختراع بهره برداری نمایند: الف ـ درمواردی که با نظر وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط منافع عمومی مانند امنیت ملی، تغذیه، بهداشت یا توسعه سایر بخشهای حیاتی اقتصادی کشور، اقتضاء کند که دولت یا شخص ثالث از اختراع بهرهبرداری نماید و یا بهره برداری از سوی مالک یا شخص مجاز از سوی او مغایر با رقابت آزاد بوده و از نظر مقام مذکور، بهره برداری از اختراع رافع مشکل باشد، موضوع در کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، یکی از قضات دیوان عالی کشور با معرفی رئیس قوه قضائیه، دادستان کل کشور، نماینده رئیس جمهور و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط مطرح و درصورت تصویب، با تعیین کمیسیونمذکور، سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع، از اختراع بهره برداری مینماید. ب ـ بهره برداری از اختراع محدود به منظوری خواهد بود که در مجوز آمده است و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با درنظرگرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه میباشد. درصورتی که مالک اختراع یا هر شخص ذینفع دیگرتوضیحی داشته باشند، کمیسیون پس از رسیدگی به اظهارات آنان و لحاظ کردن بهره برداری در فعالیتهای غیررقابتی اتخاذ تصمیم خواهد کرد. کمیسیون میتواند بنا به درخواست مالک اختراع یا سازمان دولتی یا شخص ثالثی که مجوز بهره برداری ازاختراع ثبت شده را دارد، پس از رسیدگی به اظهارات طرفین یا یکی از آنها در محدودهای که ضرورت اقتضاء نماید، نسبت به تصمیم گیری مجدد اقدام کند. ج ـ درصورتی که مالک اختراع ادعا نماید که شرایط و اوضاع و احوالی که باعث اتخاذ تصمیم شده دیگر وجود ندارد وامکان تکرار آن میسر نیست و یا این که ادعا نماید سازمان دولتی یا شخص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده نتوانسته طبق مفاد تصمیم و شرایط آن عمل کند، موضوع در کمیسیون مطرح و بررسی و پس از استماع اظهارات مالک اختراع، وزیر یابالاترین مقام دستگاه ذیربط و بهره بردار، اجازه بهره برداری لغو شده و حسب مورد اجازه بهره برداری برای مالک یا بهره برداردیگر صادر میشود. با احراز شرایط مقرر در این بند، اگر کمیسیون تشخیص دهد حفظ حقوق قانونی اشخاصی که این اجازه راکسب کرده اند، بقاء تصمیم را ایجاب مینماید آن تصمیم را لغو نمیکند. درمواردی که اجازه بهره برداری توسط کمیسیون به شخص ثالثی داده شده است، میتوان آن مجوز را فقط به همراه شرکت یا کسب و کار شخص تعیینشده ازطرف کمیسیون یا به همراه قسمتی از شرکت یا کسب و کاری که اختراع در آن بهره برداری میشود، انتقال داد. د ـ اجازه بهره برداری موضوع این ماده، مانع انجام امور زیر نیست: ۱ ـ انعقاد قرارداد بهره برداری توسط مالک اختراع، با رعایت مقررات این ماده. ۲ ـ بهره برداری مستمر از حقوق تفویضی توسط مالک اختراع طبق مندرجات بند (الف) ماده (۱۵) ۳ ـ صدور اجازه استفاده ناخواسته طبق اجزاء (۱) و (۲) بند (ح) این ماده. هـ ـ درخواست اجازه بهره برداری از کمیسیون باید همراه دلیل و سندی باشد که بهموجب آن ثابت شود دستگاه دولتی یاشخص مجاز، از مالک اختراع درخواست بهره برداری کرده ولی نتوانسته است اجازه بهره برداری را با شرایط معقول و ظرف مدت زمان متعارف تحصیل نماید. رعایت مراتب این بند، درصورت فوریت ناشی از مصالح ملی یا موارد حصول شرایط قهریه در کشور کلاً به تشخیص کمیسیون لازم نخواهد بود، مشروط بر آن که در این قبیل موارد مالک اختراع دراولین فرصت ممکن از تصمیم کمیسیون مطلع شود. و ـ بهره برداری از اختراع توسط سازمان دولتی یا اشخاص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده اند، برای عرضه در بازار ایران است. ز ـ اجازه کمیسیون درخصوص بهرهبرداری از اختراع در زمینه فناوری نیمههادیها، تنها در موردی جایز است که به منظوراستفاده غیرتجاری عمومی بوده یا درموردی باشد که وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذیربط تشخیص دهد که نحوه استفاده ازاختراع ثبت شده توسط مالک یا استفاده کننده آن غیررقابتی است. ح ـ پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک، در موارد زیر نیز با ترتیباتی که ذکر میشود قابل صدور است: ۱ـ درصورتی که در یک گواهینامه اختراع ادعا شده باشد که بدون استفاده از یک اختراع ثبت شده قبلی قابل بهره برداری نیست و اختراع مؤخر نسبت به اختراع مقدم، متضمن پیشرفت مهم فنی و دارای اهمیت اقتصادی قابل توجه باشد، ادارهمالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مؤخر پروانه بهره برداری از اختراع مقدم را درحد ضرورت، بدون موافقت مالک آن،صادر میکند. ۲ـ درمواقعی که طبق جزء (۱) این بند پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک صادر شده باشد، اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مقدم، پروانه بهره برداری از اختراع مؤخر را نیز بدون موافقت مالک آن صادر میکند. ۳ـ درصورت درخواست صدور پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک طبق اجزاء (۱) و (۲) این بند در تصمیم مربوط به صدور هر یک از پروانه های مذکور، حدود و کاربرد پروانه و مبلغ مناسبی که باید به مالک اختراع ذیربط پرداخت شود وشرایط پرداخت، تعیین میشود. ۴ـ درصورت صدور پروانه بهره برداری طبق جزء (۱) انتقال آن فقط به همراه اختراع مؤخر و درصورت صدور پروانه بهره برداری طبق جزء (۲) انتقال آن فقط به همراه اختراع مقدم مجاز است. ۵ ـ درخواست صدور پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک مشروط به پرداخت هزینه مقرر میباشد. ۶ ـ درصورت صدور پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک، اجزاء(۱) و (۲) این بند و بندهای (ب) تا (و) و نیز بند (ط)این ماده قابل اعمال است. ط ـ تصمیمات کمیسیون درمحدوده بندهای این ماده، در دادگاه عمومی تهران قابل اعتراض است.
ماده١٨ـ هر ذینفع میتواند ابطال گواهینامه اختراعی را از دادگاه درخواست نماید. درصورتی که ذینفع ثابت کند یکی از شرایط مندرج در مواد (۴) ،(۲) ،(۱) و صدر ماده (۶) و بند (ج) آن رعایت نشده است یا این که مالک اختراع، مخترع یا قائم مقام قانونی او نیست، حکم ابطال گواهینامه اختراع صادر میشود. هر گواهینامه اختراع یا ادعا یا بخشی از ادعاهای مربوط که باطل شده است، از تاریخ ثبت اختراع باطل تلقی میشود. رأی نهایی دادگاه به اداره مالکیت صنعتی ابلاغ میگردد و اداره مزبور آن را ثبت و پس از دریافت هزینه، آگهی مربوط به آن رادراولین فرصت ممکن منتشر میکند.
ماده١٩ـ چنانچه مالک اختراع بخواهد ازاختراع ثبت شده استفاده کند، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور حداکثر ظرف مهلت یک هفته موضوع را به دستگاه یادستگاههای ذیربط منعکس مینماید. دستگاههای مذکوردر خصوص امکان بهره برداری از اختراع حداکثر ظرف مدت دوماه اظهار نظر نموده و نتیجه را جهت صدورپروانه بهره برداری کتباً به سازمان ثبت اسناد و املاک اعلام مینماید.
